Kiam Clark Gable kantis en esperantlingva lando
2019-02-18
Filmafiŝo de Roma
Filmo Roma el meksika filmreĝisoro Alfonso Cuarón estas nomumita kiel kandidaton al 10 premioj Oscar, inter ili al plej bona filmo kaj al plej bona reĝisoro. Malgraŭ la filmo nenio rilatas al Esperanto, filmentrepreno de Cuarón nomiĝas «Esperanto filmoj», kaj eble unu el la unuaj skribaĵoj de Roma surprizigos la spektontojn.
Filmero de Roma
Ankaŭ antaŭnelonge, du infanoj babilis esperante en unu sceno de la filmo Captain Fantastic [Mirinda kapitano] (2016).
Tamen, la internacia lingvo Esperanto malmulte rolis en gravaj komercaj filmoj. Eble la plej konata ekzemplo estas Incubus (1966). En tiu sciencfikcia filmo de latina titolo, ĉiuj aktoroj parolas Esperanton; aŭ ion similan, ĉar la elparolado estas ege malbona kaj foje preskaŭ nekomprenebla.
La esperantistaro ankaŭ fieras pri esperantlingvaj afiŝoj en The Great Dictator [La granda diktatoro] (1940) de Charles Chaplin.
Filmero de The Great Dictator
Sed, unu jaro antaŭe, alia filmo faciligis la vojon.
Idiota Militamuzo
Malpli konata inter nuntempaj esperantistoj estas Idiot's Delight (1939). La filmon reĝisoris Clarence Brown por Metro Goldwin Mayer kaj en ĝi ĉefrolis Clark Gable kaj Norma Shearer. En la sama jaro de Gone with the wind [Forigita per la vento], Clark Gable kantas kaj dancas en tiu malbonaŭgura komedio.
Filmero de Idiot's Delight
En januaro 1939, Joseph R. Scherer (1901-1967), prezidanto de la tiama usona E-asocio EANA, verkis longan artikolon «Esperanto en grava filmo. Kial M. G. M. uzis Esperanton?» por gazeto Esperanto Internacia. La artikolo ankaŭ enhavis la klarigon «konfidenca letero al ĉiuj esperantistoj». Scherer estis dungita de MGM por instrui la geaktorojn kaj pro tio li ne rajtis libere skribi pri la filmo antaŭ ĝia apero sur usonaj ekranoj. Tamen, en tiu «konfidenca letero», Scherer klarigis la kialon de la uzado de Esperanto kaj defendis ĝin. La filmo, li rakontas, montras la rezulton de fanatika armado kaj la filmfarejo «volis eviti ofendon al iu eŭropa lando». Malgraŭ la identigo de Esperanto kiel lingvo de militema lando, Scherer taksis multe pli grava afero konvinkigi la publikon «ke Esperanto estas fakte bela, muzika kaj povas esti parolata same facile kaj nature kiel iu ajn alia bela lingvo».
Kaj Scherer aldonas:
Filmo tute en Esperanto ne helpus al la filmfarejo, ĉar venus tro malmultaj homoj; kaj tia filmo ankaŭ ne helpus al la Esperanto-movado (tiom kiom «Idiot's Delight» helpos), ankaŭ ĉar venus tro malmultaj homoj.
Gable kaj Shearer sur kovrilo de Esperanto Internacia kaj foto dediĉita de Clarence Brown
Dum la sama jaro 1939, Scherer poste verkis aliajn artikolojn por varbi por la filmo kaj ankaŭ intervjuojn al la reĝisoro kaj tekstojn pri la kinosteluloj (Gable kaj Shearer). Post la surekranigo de la filmo, Esperanto Internacia eĉ publikigis la dialogojn en la internacia lingvo.
Manskribita saluto de Shearer al la esperantistoj kaj afiŝoj por la filmo
La varbado de Scherer –kiu poste ekiradis en Esperanto Internacia rubrikon de recenzoj pri Hollywoodaj filmoj– por Esperanto inter la usonaj filmfarejoj estis fruktodona. En filmo Road to Singapore (Vojo al Singapuro) «tuta insulo kantas en la muzika lingvo kiu estas parolata de 4 miliono Esperantistoj en 100 landoj». Diskoniganta letero prie ankaŭ aperis en Esperanto Internacia subskribita de Bing, Bob kaj Dorothy (t. e. Bing Crosby, Dorothy Lamour kaj Bob Hope).
Letero pri la kanto en esperanto en Road to Singapore (1940) kaj filmafiŝo
Aldonitaj dosieroj*
Joseph R. SCHERER: «Esperanto en grava filmo. Kial M.G.M. uzis Esperanton?», Esperanto Internacia, 3, n-ro 2 (februaro 1939), 40-42.
Joseph R. SCHERER: «2000 leteroj kaj poŝtkartoj alvenis ĉe Reĝisoro Brown. Okuloj kredas pli rapide ol oreloj», Esperanto Internacia, 3, n-ro 4 (aprilo 1939), 98-100.
E. D. DURRANT: «La Esperanto en “Idiot's Delight” estas bonega», Esperanto Internacia, 3, n-ro 4 (aprilo 1939), 105.
Joseph R. SCHERER: «Kiel venigi la filmon al via urbo? Esperanto fariĝu lingva filmstelo...», Esperanto Internacia, 3, n-ro 5 (majo 1939), 132-134.
Joseph R. SCHERER: «Esperanto-dialogo en la M.G.M. filmo “Idiota Amuzo”», Esperanto Internacia, 3, n-ro 6 (junio 1939), 164-165.
Joseph R. SCHERER: «Laborado kaj babilado kun Norma Shearer», Esperanto Internacia, 3, n-ro 7 (julio 1939), 196-199.
Joseph R. SCHERER: «Esperanto en grava filmo. Esperanto afiŝoj», Esperanto Internacia, 3, n-ro 8 (aŭgusto 1939), 230-232.
Joseph R. SCHERER: «Nova sensacia sukceso en Hollywood», Esperanto Internacia, 4, n-ro 1 (januaro 1940), 4-5.
* Ĉiuj PDF-dosieroj estis fotitaj el la originala gazeto Esperanto Internacia en Biblioteko Molera.